मृद् गंध

परवा रविवारी  संध्याकाळी अहमदाबादला ग्रीष्मानंतरचा पहिला पाऊस पडला. गेले जवळपास दीड दोन महिने अती कडक उन्हाळ्यात भाजून निघालेल्या कोणालाही गार वाऱ्यासहित आलेला तो पाऊस वरदान वाटावं यात नवल ते काय !

आणि त्या ओल्या गारव्या बरोबर आला पहिल्या पावशाशी  युगानुयुगं निगडित असलेला - मृद् गंध - मातीचा सुगंध.

ग्रीष्माच्या प्रखर तापात पोळून निघालेल्या पृथ्वीला आणि समस्त जीवितमात्राना आश्वासक भासणारा जीवनदान देणारा  तो सुगंध .

इंग्रजीत त्यासाठी Petrichor असा शब्द आहे असं मला माझ्या भाचीकडून कळलं. मी आंतरजालावर शोध घेतला तेव्हा कळलं की पहिल्या पावसानंतर मातीचा सुगंध का येतो ह्यावर संशोधन करणाऱ्या एका शास्रज्ञद्वयीने हा शब्द शोधला आहे.

हा शब्द बनलाय petra (stone) आणि ichor (the fluid that flows in the veins of the Gods in Greek mythology) या दोन ग्रीक शब्दांपासून.
मातीच्या सुगंधाचं शास्त्रीय कारण शोधणाऱ्या त्या शास्रज्ञद्वयीने शब्द शोधलाय मात्र एकदम काव्यात्म. जमीन आणि देवांच्या नसान्मधील दैवी द्रव्य यांच्या संयोगातून हा जीवनाचं आणि जीवंतपणाचं आश्वासन देणारा मोहवून टाकणारा बेभान करणारा सुगंध उत्पन्न व्हावा ही कल्पनाच किती सुरेख आणि उदात्त सौंदर्यानी भरलेली आहे !

दरवेळी मृद् गंध अनुभवताना प्रत्ययी येणारा अनिर्वचनीय आनंद आणि petrichor या शब्दाची व्युत्पत्ती या दोन्हीतून काही ओळी स्फुरल्या --

" मृद् गंध "

तप्त हो आकाश आणि; तप्त होई ही धरा
भाजतो वैशाख वणवा, दाह अंगी हा पहा

कुठूनशी मग झुळूक येइ, थंडगारशी हवा
तनूसवे सुखवी मनाला सुखदसा तो गारवा

अमृतासम वर्षते मग, जल नभातूनी पहा
मोहरूनी गंधाळते, सुगंधी होतसे धरा

शिंपती भूमीवरी नभ, अमर संजीवन सडा
टवटवीत होई धरा अन् पालवी फुटते मना

मीलन होइ मातीचे अन् दैवी ओजाचे अहा
सुगंध सृजनाचा फुले, मृद् गंध मोहवे मना


------ मनिष मोहिले
३१ मे २०१६