फिर से आइयो बदरा बिदेसी

 

फिरसे आइयो बदरा बिदेसी

नमकीन चित्रपटातील माझंं एक अतिशय आवडीचं गाणं. कदाचित राहपे राहते है किंवा आंकी चली बांकी चली चौरंगी में झांकी चली या अधिक प्रसिद्ध गाण्यांपेक्षा कमी प्रसिद्ध असलेलं. But it is one gem of a song.

ह्या गाण्याचे शब्द, संगीत, चित्रीकरण आणि पार्श्वगायन सगळं निव्वळ अफलातून. गुलज़ार, आर डी आणि आशा - ह्या जादूगार त्रयीची अजून एक अप्रतिम पेशकश की जी दरवेळी हे गाणं ऐकताना / बघताना मनावर एक जबरदस्त गारुड करून जाते.

चित्रपट बघितलेल्या मंडळींना गाण्याची पार्श्वभूमी माहीत असेलच. निमकी, मिठ्ठू आणि चिनकी ह्या तीन बहिणींपैकी मधली मिठ्ठू. मुकी असली तरी कल्पना आणि शब्द तिच्या सेवेत. तिच्या कवितांमधून ते जाणवतं. अशी ही मिठ्ठू ट्रक ड्रायव्हर जंगीच्या प्रेमात पडते. मुळात मुकी. त्यातून पहिलं वहिलं प्रेम. शिवाय प्रेमी पण असा की घर सोडाच, गाव देखील नसलेला. रस्त्यावर रहाणारा. त्याला आपल्याबद्दल काय वाटतं ह्याची पण तिला खात्री नाही. पण मिठ्ठू त्याच्या प्रेमात पडलेली.

अशा, गावातल्या मुलीच्या लेखणीतून  झरलेली कविता - तिच्या भावविश्वासारखीच तरल, ,तिच्या स्वभावासारखी साधी आणि गोड. गुलझारचे शब्द ही वैशिष्ट्ये सहज ओघातून आपल्यापर्यंत पोचवतात.

फिर से अइयो बदरा बिदेसी
तेरे पंखों पे मोती जड़ूँगी ।
भर के जइयो हमारी कलैया
मैं तलैया के नारे मिलूँगी ।
तुझे मेरे काले कमली वाले की सौं ।।

ट्रकबरोबर रस्त्यावर प्रवास करत जास्तीत जास्त जीवन व्यतीत करणाऱ्या आपल्या भटक्या प्रेमिकाला ती ढगांच्या रूपात बघते आणि धुकंं व ढगांनी भरलेल्या डोंगरातून फिरत त्या ढगाच्या रुपातल्या मनातल्या साजणाला मनीचं गूज ऐकवते.

वाऱ्याबरोबर रानोमाळ जगभर फिरणाऱ्या सजणा, परतून ये ना मला भेटायला. तुला जगभर घेऊन जाणाऱ्या तुझ्या पंखांना मोती जडवून सजवीन. मोती - आपल्या प्रीतीचे, माझ्या मनातल्या तुझ्यामाझ्या, आपल्या आठवणींचे. तू मला भेटायला ये. माझ्या मनगटात सौभाग्यचुडा भर तर मी तुला तलावाच्या काठी भेटेन. आपल्या संकेतस्थळी. बघ हं, नक्की ये. तुला काले कमलीवालेची - देवाची शपथ.

बघा तर किती तरल काव्य आहे हे. वाऱ्याबरोबर वाहू शकण्याइतक्या हलक्या ढगाला मोती चिकटवते ती. बहाणा सजवण्याचा. पण खरं तर ती त्याच्या हलक्या पंखांना जड करतेय. त्याच्या पंखांवर मोती जडवून. तिच्या आठवांचे, हळूच डोळ्यात तरळणाऱ्या आसवांचे मोती. तिच्या भोळ्या मनाला खात्री आहे की ह्यामुळे तिच्या सजणाच्या फिरतीचा वेग थोडा का होइना मंदावेल आणि तो अधिक थोडा वेळ तिच्या वाट्याला येईल. तळ्याकाठच्या संकेतस्थळी भेटून त्याने आपल्या हातात चुडा भरावा अशी तिची ईच्छा आहे. पण  तो येईल की नाही ह्याची खात्री नसते म्हणून ती त्याला देवाची शपथ घालते. इथे गुलझारच्या अद्भुत लेखणीची करामत दिसते. ही शपथ मिठ्ठू काले कमलीवाले की सौं म्हणून घालते. देव किंवा देवाशी एकरुप होण्याइतकी जवळ असलेली देवमाणसं - त्यांना काले कमलीवाले म्हणून संभोदलं जातं. कवितेचा आणि गाण्याचा बाज आणि ताल देखील किती छान जपला जातो ह्या शब्दरचनेतून.

तेरे जाने की रुत मैं जानती हूँ ।
मुड़ के आने की रीत है कि नहीं ?
हो~ काली दर्गाह से पूछूँगी जाके
तेरे मन में भी प्रीत है कि नहीं ?
कच्ची पुलिया से होके गुजरियो कच्ची पुलिया के नारे मिलूँगी..
तुझे मेरे काले कमली वाले की सौं ।।

तुझ्या कधीही निघून जायच्या सवयीची मला सवय आहे रे. पण तू परत नक्की कधी येणार हे काही मला कळत नाही. आता ज्या देवाची तुला शपथ घातली नं,त्या देवालाच आता दर्ग्यावर जाऊन विचारते, की तुझ्या मनात माझ्याबद्दल प्रीत तरी आहे की माझ्याच मनाचे खेळ आहेत. निदान ही खात्री करून द्यायला तरी लाकडी पुलाजवळ भेट. तुझी वाट बघत ऊभी, मी तुला तिथेच भेटीन. बघ हं, नक्की ये. तुला काले कमलीवालेची - देवाची शपथ.

तू जो रुक जाए मेरी अटरिया
मैं अटरिया पे झालर लगा दूँ
डालूँ चार ताबीज़ गले में
अपने काजल से बिंदिया लगा दूँ
छूके जइयो हमारी बगीची
मैं पीपल के आड़े मिलूँगी..
तुझे मेरे काले कमली वाले की सौं ।।

तू जर माझ्या छज्ज्यावर थांबलास ना घडीभर जरी, तर मी सगळा छज्जा श्रुंगारीन . तुला आणि आपल्या प्रेमाला कोणाची नजर लागू नये म्हणून तुला चार  तावीज बांधीन. तुला माझ्या काजळाचा टीका लावीन. माझ्या बागेत येऊन भेट. मी तुला तिथेच दिसीन - पींपळाच्या झाडाआड. बघ हं, नक्की ये. तुला काले कमलीवालेची - देवाची शपथ.

संपूर्ण गाण्यात ते ढग, धुकंं, त्या वातावरणातील प्रणयरम्यता एका वेगळ्या अपार्थिवशा जगातून आल्यासारखी जाणीव देत रहाते आणि मिठ्ठू बरोबर आपल्यालाही हूरहूर लावते.

पण गुलझारच्या लेखणीची ताकद ही की सर्वसाधारणपणे एक प्रीतीकाव्य असलेल्या ह्या गीतातून स्मरणरंजनाची देखील अनुभूती येऊ शकते - आयुष्याच्या गडबडीत मागे कुठेतरी राहून गेलेल्या छंदांच्या बाबतीत. ते छंद जोपासण्यात सोनेरी होऊन गेलेल्या दिवसांच्या बाबतीत.

बघा ना, रोजच्या आयुष्याच्या धकाधकीच्या धुक्यात फिरताना त्या छंदाची, आणि त्याला जोपासताना घालवलेल्या वेळाची, त्याच्याबरोबरच्या प्रेमाची सय येते आणि ही कविता तिथे पण चपखल बसून जाते.

फिरसे आइयो बदरा बिदेसी.

तो छंद, ती वेळा ह्यांनी परत यावे आयुष्यात. जुन्या आठवणींचे मोती लावून त्या वेळेला थोडीशी आपल्याबरोबर रहायला लावू. ते एका विवक्षित आठवणीचं संकेतस्थळ आहे तिथे नक्की भेटेल ती वेळ, तो छंद. शपथ आहे त्यांना आणि मलासुद्धा - काले कमलीवाले की सौं.

आयुष्यातून तो छंद , ती वेळ निघून गेले तो काळ, तो ऋतू आठवतोय, पण; त्यांच्या परत येण्याचा ऋतू असलाच तर मला माहीत नाही. मला जसं त्या गेलेल्या दिवसांबद्दल आणि त्या छंदांबद्दल वाटतं, त्यांना पण माझी आठवण येत असेल ? स्वत:च्या मनाच्या अलवार कप्प्यात जपलेल्या त्या कप्प्यापर्यन्त जाणाऱ्या कच्च्या पुलापाशीच भेट होईल कदाचित.
शपथ आहे काले कमलीवाले की सौं.

पुन्हा ते दिवस मिळाले तर मनाच्या सज्जाची आपसूकच सजावट होणार आहे. हो, फक्त ह्या पुनर्भेटीला नजर लागू नये म्हणून ताईत, तीट असं काहीतरी लावावं लागेल. मनातली ती स्मृतींची बाग अजून तशीच आहे आणि त्यातलं ते अश्वत्थाचं झाडसुद्धा. अश्वत्थ म्हणे अधिक प्राणवायू सोडतो वातावरणात. तो जास्तीचा प्राणवायू जिवंत  ठेवेल त्या सोनेरी दिवसांच्या आठवणींना. मी अजून तिथे उभा आहे त्या दिवसांची, छंदांची वाट बघत. त्यांना शपथ पण घातलीये. काले कमलीवालेकी सौं. स्वत:ला पण घातलेय ती शपथ मी. पण भेटतील का ते ?

ह्या धकाधकीच्या आणि संभ्रमाच्या धुक्यात फिरत मी हाक मारतोय - त्या बदरा बिदेसी छंदाला आणि वेळेला; आणि परत ये म्हणून आवतण देतोय

फिरसे आइयो बदरा बिदेसी ।

- - मनीष मोहिले