राधा, कृष्ण, प्राजक्त आणि ग्रेस

ह्या लेखाच्या सुरूवातीलाच ग्रेसच्या अद्भुत काव्यपंक्ती व त्याचं तितकच अद्भुत रसग्रहण , जे व्हॉटसॅप वरती निनावी मिळालं ते तसेच्या तसे उद्धृत करत आहे कारण मला जे काही सुचलं त्याची प्रेरणा ह्या काव्यपंक्ती व हे रसग्रहण आहे.

मूळ काव्यपंक्ती व रसग्रहण जिथे पूर्ण झालय, तिथून पुढे परत माझे विचार आहेत.
---- मनिष मोहिले

***************************
मूळ काव्यपंक्ती व रसग्रहण

राधेस जो मिळाला तो एकटाच उरला!
स्वर्गातून आणलेला प्राजक्त सत्यभामेने
एकदा असाच बळजोरीने
आपल्या अंगणात लावून घेतला
जीवाला आलेलं पांगळेपण
हव्यासपूर्तीच्या कुबडीने सावरण्यासाठी
पण ते स्वर्गीय रोप देखील हिरीरीने फोफावले
आणि भिंतीवरून झुकून
रुक्मिणीच्याअंगणात फुले ढाळू लागले
सत्यभामेचा चडफङाट तर झालाच
पण रुक्मिणीलाही झाडाचे मूळ
मिळाले नाही ते नाहीच
स्वर्गीय वृक्षाच्या अवयवांचे पृथ्थकरण करून
कृष्णाने त्या पांगळ्या बायकांना एक खेळ देऊन टाकला
आणि स्वत: मोकळा झाला
प्रेमापेक्षा प्रेमाच्या खुणाच शिरोधार्य मानल्या दोघींनी
कृष्णाने हे पुरते ओळखले असणार
म्हणूनच त्याने या विकृत मत्सराचे प्रतीक अंगणात खोचून दिले!
राधेसाठी त्यानी असला वृक्ष कधीच आणला नसता
कारण राधा स्वत:च तर कृष्ण-कळी होती
तिचा बहर वेचलेल्या हातांनी तिलाच कसे श्रुंगारणार ?
तिच्या आत्मदंग बागेत प्रतीक-प्राजक्त कसे काय रुजणार?
कृष्णाने एक स्वर्गीय रोप लावले
आणि अष्टनाईकांच्याही पूर्वीची ती अल्लड पोरगी
राधा हीच शेवटी कृष्ण प्रीतीचे प्रतीक होऊन बसली
असतील लाख कृष्ण कालिंदीच्या तटाला
राधेस जो मिळाला तो एकटाच उरला!
- ग्रेस
****************************
****************************

ग्रेसच्या कवितेचे हे अचूक, वेचक, नेमके आणि तरीही अनंतार्थी शब्द आणि ह्या सुंदर काव्यपंक्तींचं इतकं सुरेख रसग्रहण - एक सुरेख साहित्यानुभव.

हे जितके वेळा वाचतो तितक्या वेळी राधा कृष्ण नात्याबद्दल काही नवीन उमगतं, आकळतं ; आणि त्याचवेळी मनात अनेक कल्पना शब्दरुप घ्यायला गर्दी करू लागतात.

हे असं बरेचदा घडलय. पण त्या कल्पना शब्दरुप घेऊन बाहेर पडू धजल्या नाहीत - दोन कारणानी असावं - एक तर प्रत्यक्ष ग्रेस च्या शब्दांसमोर आपले शब्द आणायचे - सामना वा तुलना ह्याचा प्रश्नच नाही. पण त्यांच्या काव्यपंक्तीपासून स्फूर्ती घेऊन आलेल्या माझ्या शब्दांच्या व कल्पनेच्या खुजेपणामुळे मूळ काव्यपंक्तीचं सौंदर्य शबलित होऊ नये ह्या इच्छेमुळे.
आणि दुसरं - मूळ काव्यपंक्तीसारखच सुंदर असलेल्या, अप्रतिम असलेल्या रसग्रहणाची देखील बूज राखली जायला हवी ह्या इच्छेमुळे.

पण आज शब्द इतके अनावर झाले की परवानगीवाचून बाहेर पडून कागदावर उतरले. तेव्हा ग्रेसच्या प्रतिभेला व कवितेला नमस्कार करून आणि त्यांची माफी मागून व वरील रसग्रहणाला नमस्कार करून माझे शब्द तुमच्यापुढे ठेवण्याचं औद्धत्य करतो.


असतील लाख कृष्ण कालिंदीच्या तटाला
राधेस जो मिळाला तो एकटाच उरला!
- ग्रेस
****

सत्यभामा अन् रुक्मिणी ; प्रिय दोघी जरी हरीला
अंतरीच्या सखा रुपाने , हरी राधेलाच गवसला

सतवी एक प्रश्न भार्याना, प्राजक्त कुणा लाभला
कान्हासंगे अद्वैत, मनी राधेच्याच बहरला

प्रेम एकाधिकारी नाही, हे नाते कथे जगाला
राधेला घ्या उमजूनी, तेव्हाच आकळे कान्हा

येती राधा नी कान्हा, हर एक क्षणी जन्माला
मी हरी ना ठावे मजला; परी माझ्या मनी तू राधा

--- मनिष मोहिले

तळटीप - रसग्रहण स्वत: ग्रेसचं आहे वा कुणा अज्ञात लेखक / लेखिकेचं हे दुर्दैवाने मला माहीत नाही. पण त्याचा आवर्जून सादर उल्लेख हवा म्हणून ही तळटीप.