बोलावा विठ्ठल - अहमदाबाद - तृतीय वर्ष
शुक्रवार २३ जून २०१७ साधारण वर्षभरानंतर परत एकदा आषाढ महिन्याच्या निमित्ताने बोलावा विठ्ठल चा कार्यक्रम अहमदाबादेत संपन्न झाला. सलग दुसऱ्या वर्षी हा कार्यक्रम ऐकण्याचा योग आला हे आमचं भाग्यच म्हणायचं.
गेल्या वर्षीप्रमाणेच याही वर्षी अजूनपर्यंत हुलकावण्या देणाऱ्या वरुणराजाने सुद्धा नेमकी हजेरी लावली. जणू भक्तीरसात न्हाऊन काढणाऱ्या या अभंगवाणीच्या वर्षावात चिंब भिजून जायला खुद्द वरुणराजा सुद्धा ऊत्सुक होता.
त्याच्या आणि पावसापाण्याचं अहमदाबादच्या कानाकोपऱ्यातून आलेल्या संगीत रसिक श्रोत्यांच्या अपेक्षा, कार्यक्रम सादर करणाऱ्या कलाकारांनी अपेक्षेपलीकडे पूर्ण केल्या असंच म्हणावं लागेल.
पंचम निषाद प्रस्तुत बोलावा विठ्ठल च्या अकरा वर्षांच्या परंपरेनुसार राहुल देशपांडे, सावनी शेंडे व जयतीर्थ मेवुंडी या तिघा दिग्गज गायक कलाकारांनी जय जय रामकृष्ण हरी या गजरातून कार्यक्रमाची सुरूवातच, एका अफलातून उंचीवर केली. जणू पुढे सरकताना हा कार्यक्रम कोणती ऊंची गाठणार; ह्याची झलकच दाखवली. आणि मग शशी व्यास यांच्या अद्भुत समयोचित नेमक्या निवेदनानंतर सुरू झाली अभंगवाणीची बरसात - खास हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताच्या ढंगानी.
मिळे आवडीचे सुख तुझे श्रीहरी मुख या अभंगानी सुरूवात करत सावनी शेंडेनी श्रीहरीच्या मुख दर्शनाने मिळणाऱ्या सुखाला सुरान्मधून श्रोत्यांपर्यंत पोचवत त्यानाही त्या सुखाचा अनुभव दिला. सुरूवातीलाच असं मुखदर्शन सुख मिळाल्यावर अबीर गुलालाचे सूर रंग मैफिलीवर उधळले जावेत हे स्वाभाविकच होतं. ह्या सूरसुखातून आणि सूररंग उधळणीतून अशी तल्लीनता आली की बोलावा विठ्ठल, पहावा विठ्ठल, करावा विठ्ठल जीवभावे; ह्या संतांच्या जीवनपद्धतीची सहज ओळख श्रोतृवृंदाला झाली आणि अशा तऱ्हेनी कलाकार व श्रोते यांचं भक्तीरसातून अद्वैत होताच अवघा रंग एकची जाहला आणि साक्षात श्रीरंगही त्या रंगी रंगून गेला असेल तर नवल नाही. अतिशय सहजपणे आपल्या गोड गळ्यातून हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताच्या भारदस्तपणाचं दडपण श्रोत्यांना जाणवू न देता, सावनीने चारही अभंग सादर केले आणि मैफिलीची सुरेख व सुरेल सुरूवात करून दिली.
त्यानंतर आलेल्या राहुल देशपांडेनी परत त्याच्या नजरेतून विठूचं दर्शन घडवलं. आपल्या मुखदर्शनाने सावनीला सुख आवडीचे देणारा श्री हरी राहुलला कसा दिसला ? तर पंढरपुरीचा निळा, विठो देखियेला डोळा, लावण्याचा पुतळा. काय ती भक्ती! त्या निळ्या विठोचं लावण्य साक्षात शब्दसुरातून साकार झालं; आणि मग विठूभक्तीत, अभंगवाणीत न्हाऊन निघालेला जथा वैष्णवांचा पंढरीस निघाला. त्या संगीत दिंडीला पुढे नेत होता राहुल देशपांडे. अशा या अभंगरसात तल्लीन झालेल्या श्रोतृवृंदाला राहुल नी मग एका वेगळ्याच तालावर डोलायला लावलं. भक्तीरसाला अद्भुततेची खोल जोड देणाऱ्या त्या तालावर डोलणाऱ्या श्रोत्यांना, त्या लक्ष्मीवल्लभाच्या पायी वसलेल्या सुखाचं दर्शन घडताच , राहुलचे सूर कानी साठवत मनोमन सर्व त्या नादब्रह्माशी समरस झाले. आपल्या कसदार, दमदार आणि रियाजानी तयार अशा सुरेख गात्या गळ्यातून राहुलने हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताचा रुबाब आणि आब कायम राखून सुद्धा श्रोत्यांना आपलंसं करत स्वत:ला आकळलेल्या भक्तीमार्गावर नेलं आणि कळत नकळत मनोमन सर्व त्या लक्ष्मीवल्लभाच्या पायी नतमस्तक झाले. आणि जेव्हा अशा भक्तीभावाने भक्त त्या विठूच्या पायाशी नतमस्तक होतात ना, तेव्हा वेदांनाही ज्याचा अंत वा पार कळलेला नाही; असा विठू भक्तांसाठी मात्र त्यांची कामं सहज करताना दिसतो - तो कुणाची गुरं राखतो तर कुणाकडची खीर चाखतो.
काय चमत्कार आहे ! आणि हा चमत्कार घडण्यामागचं कारण सांगितलं राहुल नंतर व्यासपीठावर आलेल्या जयतीर्थ मेवुंडीनी की देव भावाचा भुकेला आणि म्हणून वैकुंठ सोडूनी आला. नुसताच आला नाही; तर भक्तांची कामं केली. हा भक्तांपासून दूर रहाणारा देव नाही. जे खऱ्याखुऱ्या भक्तीभावाने त्याला साद घालतात, त्यांच्या मदतीला तो भावभुकेला धावून येतो. तिथे मग भाषेचंही बंधन आड येत नाही. जणू हे सिद्ध करायलाच जयतीर्थ मेवुंडीनी पुढचा अभंग कन्नड भाषेतला घेतला. शब्द कळत नसले तरी त्या कान्हड्याला साद घालणारा तो लडिवाळ भाव, ते गोड प्रेम, सूरासूरातून श्रोत्यांच्या मनात झिरपत होतं. आपल्या किराणा घराण्याच्या गायकीच्या वैशिष्ट्याची झलक देत व श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध करत जयतीर्थनी हे अभंग सादर केले.
आणि मग अशा ह्या भक्तीरसपूर्ण वातावरणानी भारलेल्या मैफिलीच्या भैरवीसाठी साक्षात वाद्ये सजीव झाली आणि टाळानी चिपळीला बोलावलं की ये आणि माझ्यासंगे नाच. आणि मग काय विचारता महाराजा - देवाजीच्या दारी रंक राव ह्या भेदभावाशिवाय सगळे एकरुप झाले आणि अभंगरंग साक्षात रंगला.
एक विलक्षण संगीतानुभूती मिळाली होती. राहुल देशपांडे, सावनी शेंडे आणि जयतीर्थ मेवुंडी या गायक कलाकारांबरोबरच त्यांना विविध वाद्यांवर ज्यांनी साथ केली - पेटीवर आदित्य ओक, तबल्यावर साई बॅंकर, पखावजवर प्रकाश शेजवळ, झांज, चिपळ्या व इतर साईड ऱ्हिदम वाद्य लीलया वाजवणारे सूर्यकांत सुर्वे आणि या सर्व दिग्गज कलाकारांच्या मध्ये, भक्तीला, कलेला व कलागुणाना वयाची अट नसते हे पटवून देणारा युवा बासरी वादक एस आकाश - या सर्वांनी मिळून ही संगीतदिंडी, संगीतवारी मनाच्या पंढरपुरीत पोचवली. गायकांच्या गात्या गळ्यातील चमत्कारी सूराना तितक्याच तोलामोलाच्या चमत्कृतीपूर्ण व रियाजसिद्ध वाद्यवादनानी साथ देत या सर्व कलाकारानी ही संध्याकाळ संस्मरणीय केली.
पण वैयक्तिकरित्या मला या संगीतानंदाशिवाय एक अनोखी भेट मिळाली. वारी मागची पार्श्वभूमी माझ्यापुरती मला कळली. आपलं प्रत्येकाचं जीवन ही एक वारीच आहे. आणि जसं आध्यात्मिक वारीत त्या विठूच्या दर्शनासाठी वारकरी मैलोनमैल वाट तुडवत जातात आणि विठोचं दर्शन घेऊन कृतकृत्य होतात; त्याप्रमाणे आपण ज्या क्षेत्रात कार्यरत आहोत त्या क्षेत्रातील अत्त्युच्च शिखर म्हणजेच विठो भेटावा म्हणून, सर्व जबाबदाऱ्या सांभाळत सतत प्रयत्न करणं ही वारीच आहे. ही वारी प्रत्येकाची स्वत:ची असते. कुणाचा विठू कमलकांत, कुणाचा पद्मनाभ, कुणाचा लक्ष्मीवल्लभ तर कुणाचा कान्हडा असतो. पण बाह्य रुप वेगळं असलं तरी मूळ स्त्रोत तोच. आणि हे करताना ह्या गोष्टीची जाणीव ठेवणं महत्वाचं की यशा मागच्या आंधळ्या हव्यासापेक्षा तो प्रवास महत्वाचा. साधन शुचिता महत्वाची. प्रयत्नान्मागचा प्रामाणिकपणा आणि कळकळ महत्वाची आणि त्यासाठी कुठल्याही क्षेत्रात असलो तरी आध्यात्मिक बैठक महत्वाची.
हे सगळं जेव्हा असतं तेव्हा राहुल, सावनी आणि जयतीर्थसारखे तप:सिद्ध सूर लागतात जे तुम्हा आम्हाला निव्वळ श्रवणभक्तीतून ईश्वरी अनुभूती देतात. आदित्य, साई, प्रकाश, सूर्यकांत आणि आकाश सारखे हात आणि बोटं नेमकी पडून जादू घडवतात.
ज्या गानसरस्वती किशोरीताई आमोणकरांनी बोलावा विठ्ठल कार्यक्रम पहिलून प्रत्यक्षात आणला त्या किशोरीताईंच्या स्मृतीस तोच कार्यक्रम वाह्यला जावा ही जीवनाच्या वारीची खरीखुरी सांगता आणि हेच त्या विठोशी एकरुप होणं.
ह्या भक्तीरसपूर्ण शास्त्रीय संगीतप्रधान अभंगवाणी कार्यक्रमातून निव्वळ मनोरंजनाव्यतिरिक्त ही आत्मोद्धाराची दृष्टी तुम्हा आम्हाला लाभो आणि पंचम निषाद प्रस्तुत बोलावा विठ्ठल असाच अगणित लोकांच्या जीवनात प्रकाश आणो हीच सदिच्छा !
-- मनिष मोहिले
शुक्रवार २३ जून २०१७ साधारण वर्षभरानंतर परत एकदा आषाढ महिन्याच्या निमित्ताने बोलावा विठ्ठल चा कार्यक्रम अहमदाबादेत संपन्न झाला. सलग दुसऱ्या वर्षी हा कार्यक्रम ऐकण्याचा योग आला हे आमचं भाग्यच म्हणायचं.
गेल्या वर्षीप्रमाणेच याही वर्षी अजूनपर्यंत हुलकावण्या देणाऱ्या वरुणराजाने सुद्धा नेमकी हजेरी लावली. जणू भक्तीरसात न्हाऊन काढणाऱ्या या अभंगवाणीच्या वर्षावात चिंब भिजून जायला खुद्द वरुणराजा सुद्धा ऊत्सुक होता.
त्याच्या आणि पावसापाण्याचं अहमदाबादच्या कानाकोपऱ्यातून आलेल्या संगीत रसिक श्रोत्यांच्या अपेक्षा, कार्यक्रम सादर करणाऱ्या कलाकारांनी अपेक्षेपलीकडे पूर्ण केल्या असंच म्हणावं लागेल.
पंचम निषाद प्रस्तुत बोलावा विठ्ठल च्या अकरा वर्षांच्या परंपरेनुसार राहुल देशपांडे, सावनी शेंडे व जयतीर्थ मेवुंडी या तिघा दिग्गज गायक कलाकारांनी जय जय रामकृष्ण हरी या गजरातून कार्यक्रमाची सुरूवातच, एका अफलातून उंचीवर केली. जणू पुढे सरकताना हा कार्यक्रम कोणती ऊंची गाठणार; ह्याची झलकच दाखवली. आणि मग शशी व्यास यांच्या अद्भुत समयोचित नेमक्या निवेदनानंतर सुरू झाली अभंगवाणीची बरसात - खास हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताच्या ढंगानी.
मिळे आवडीचे सुख तुझे श्रीहरी मुख या अभंगानी सुरूवात करत सावनी शेंडेनी श्रीहरीच्या मुख दर्शनाने मिळणाऱ्या सुखाला सुरान्मधून श्रोत्यांपर्यंत पोचवत त्यानाही त्या सुखाचा अनुभव दिला. सुरूवातीलाच असं मुखदर्शन सुख मिळाल्यावर अबीर गुलालाचे सूर रंग मैफिलीवर उधळले जावेत हे स्वाभाविकच होतं. ह्या सूरसुखातून आणि सूररंग उधळणीतून अशी तल्लीनता आली की बोलावा विठ्ठल, पहावा विठ्ठल, करावा विठ्ठल जीवभावे; ह्या संतांच्या जीवनपद्धतीची सहज ओळख श्रोतृवृंदाला झाली आणि अशा तऱ्हेनी कलाकार व श्रोते यांचं भक्तीरसातून अद्वैत होताच अवघा रंग एकची जाहला आणि साक्षात श्रीरंगही त्या रंगी रंगून गेला असेल तर नवल नाही. अतिशय सहजपणे आपल्या गोड गळ्यातून हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताच्या भारदस्तपणाचं दडपण श्रोत्यांना जाणवू न देता, सावनीने चारही अभंग सादर केले आणि मैफिलीची सुरेख व सुरेल सुरूवात करून दिली.
त्यानंतर आलेल्या राहुल देशपांडेनी परत त्याच्या नजरेतून विठूचं दर्शन घडवलं. आपल्या मुखदर्शनाने सावनीला सुख आवडीचे देणारा श्री हरी राहुलला कसा दिसला ? तर पंढरपुरीचा निळा, विठो देखियेला डोळा, लावण्याचा पुतळा. काय ती भक्ती! त्या निळ्या विठोचं लावण्य साक्षात शब्दसुरातून साकार झालं; आणि मग विठूभक्तीत, अभंगवाणीत न्हाऊन निघालेला जथा वैष्णवांचा पंढरीस निघाला. त्या संगीत दिंडीला पुढे नेत होता राहुल देशपांडे. अशा या अभंगरसात तल्लीन झालेल्या श्रोतृवृंदाला राहुल नी मग एका वेगळ्याच तालावर डोलायला लावलं. भक्तीरसाला अद्भुततेची खोल जोड देणाऱ्या त्या तालावर डोलणाऱ्या श्रोत्यांना, त्या लक्ष्मीवल्लभाच्या पायी वसलेल्या सुखाचं दर्शन घडताच , राहुलचे सूर कानी साठवत मनोमन सर्व त्या नादब्रह्माशी समरस झाले. आपल्या कसदार, दमदार आणि रियाजानी तयार अशा सुरेख गात्या गळ्यातून राहुलने हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताचा रुबाब आणि आब कायम राखून सुद्धा श्रोत्यांना आपलंसं करत स्वत:ला आकळलेल्या भक्तीमार्गावर नेलं आणि कळत नकळत मनोमन सर्व त्या लक्ष्मीवल्लभाच्या पायी नतमस्तक झाले. आणि जेव्हा अशा भक्तीभावाने भक्त त्या विठूच्या पायाशी नतमस्तक होतात ना, तेव्हा वेदांनाही ज्याचा अंत वा पार कळलेला नाही; असा विठू भक्तांसाठी मात्र त्यांची कामं सहज करताना दिसतो - तो कुणाची गुरं राखतो तर कुणाकडची खीर चाखतो.
काय चमत्कार आहे ! आणि हा चमत्कार घडण्यामागचं कारण सांगितलं राहुल नंतर व्यासपीठावर आलेल्या जयतीर्थ मेवुंडीनी की देव भावाचा भुकेला आणि म्हणून वैकुंठ सोडूनी आला. नुसताच आला नाही; तर भक्तांची कामं केली. हा भक्तांपासून दूर रहाणारा देव नाही. जे खऱ्याखुऱ्या भक्तीभावाने त्याला साद घालतात, त्यांच्या मदतीला तो भावभुकेला धावून येतो. तिथे मग भाषेचंही बंधन आड येत नाही. जणू हे सिद्ध करायलाच जयतीर्थ मेवुंडीनी पुढचा अभंग कन्नड भाषेतला घेतला. शब्द कळत नसले तरी त्या कान्हड्याला साद घालणारा तो लडिवाळ भाव, ते गोड प्रेम, सूरासूरातून श्रोत्यांच्या मनात झिरपत होतं. आपल्या किराणा घराण्याच्या गायकीच्या वैशिष्ट्याची झलक देत व श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध करत जयतीर्थनी हे अभंग सादर केले.
आणि मग अशा ह्या भक्तीरसपूर्ण वातावरणानी भारलेल्या मैफिलीच्या भैरवीसाठी साक्षात वाद्ये सजीव झाली आणि टाळानी चिपळीला बोलावलं की ये आणि माझ्यासंगे नाच. आणि मग काय विचारता महाराजा - देवाजीच्या दारी रंक राव ह्या भेदभावाशिवाय सगळे एकरुप झाले आणि अभंगरंग साक्षात रंगला.
एक विलक्षण संगीतानुभूती मिळाली होती. राहुल देशपांडे, सावनी शेंडे आणि जयतीर्थ मेवुंडी या गायक कलाकारांबरोबरच त्यांना विविध वाद्यांवर ज्यांनी साथ केली - पेटीवर आदित्य ओक, तबल्यावर साई बॅंकर, पखावजवर प्रकाश शेजवळ, झांज, चिपळ्या व इतर साईड ऱ्हिदम वाद्य लीलया वाजवणारे सूर्यकांत सुर्वे आणि या सर्व दिग्गज कलाकारांच्या मध्ये, भक्तीला, कलेला व कलागुणाना वयाची अट नसते हे पटवून देणारा युवा बासरी वादक एस आकाश - या सर्वांनी मिळून ही संगीतदिंडी, संगीतवारी मनाच्या पंढरपुरीत पोचवली. गायकांच्या गात्या गळ्यातील चमत्कारी सूराना तितक्याच तोलामोलाच्या चमत्कृतीपूर्ण व रियाजसिद्ध वाद्यवादनानी साथ देत या सर्व कलाकारानी ही संध्याकाळ संस्मरणीय केली.
पण वैयक्तिकरित्या मला या संगीतानंदाशिवाय एक अनोखी भेट मिळाली. वारी मागची पार्श्वभूमी माझ्यापुरती मला कळली. आपलं प्रत्येकाचं जीवन ही एक वारीच आहे. आणि जसं आध्यात्मिक वारीत त्या विठूच्या दर्शनासाठी वारकरी मैलोनमैल वाट तुडवत जातात आणि विठोचं दर्शन घेऊन कृतकृत्य होतात; त्याप्रमाणे आपण ज्या क्षेत्रात कार्यरत आहोत त्या क्षेत्रातील अत्त्युच्च शिखर म्हणजेच विठो भेटावा म्हणून, सर्व जबाबदाऱ्या सांभाळत सतत प्रयत्न करणं ही वारीच आहे. ही वारी प्रत्येकाची स्वत:ची असते. कुणाचा विठू कमलकांत, कुणाचा पद्मनाभ, कुणाचा लक्ष्मीवल्लभ तर कुणाचा कान्हडा असतो. पण बाह्य रुप वेगळं असलं तरी मूळ स्त्रोत तोच. आणि हे करताना ह्या गोष्टीची जाणीव ठेवणं महत्वाचं की यशा मागच्या आंधळ्या हव्यासापेक्षा तो प्रवास महत्वाचा. साधन शुचिता महत्वाची. प्रयत्नान्मागचा प्रामाणिकपणा आणि कळकळ महत्वाची आणि त्यासाठी कुठल्याही क्षेत्रात असलो तरी आध्यात्मिक बैठक महत्वाची.
हे सगळं जेव्हा असतं तेव्हा राहुल, सावनी आणि जयतीर्थसारखे तप:सिद्ध सूर लागतात जे तुम्हा आम्हाला निव्वळ श्रवणभक्तीतून ईश्वरी अनुभूती देतात. आदित्य, साई, प्रकाश, सूर्यकांत आणि आकाश सारखे हात आणि बोटं नेमकी पडून जादू घडवतात.
ज्या गानसरस्वती किशोरीताई आमोणकरांनी बोलावा विठ्ठल कार्यक्रम पहिलून प्रत्यक्षात आणला त्या किशोरीताईंच्या स्मृतीस तोच कार्यक्रम वाह्यला जावा ही जीवनाच्या वारीची खरीखुरी सांगता आणि हेच त्या विठोशी एकरुप होणं.
ह्या भक्तीरसपूर्ण शास्त्रीय संगीतप्रधान अभंगवाणी कार्यक्रमातून निव्वळ मनोरंजनाव्यतिरिक्त ही आत्मोद्धाराची दृष्टी तुम्हा आम्हाला लाभो आणि पंचम निषाद प्रस्तुत बोलावा विठ्ठल असाच अगणित लोकांच्या जीवनात प्रकाश आणो हीच सदिच्छा !
-- मनिष मोहिले
No comments:
Post a Comment